Ne hizmetli ne de ‘ailenin bir ferdi’ olmak istiyoruz! İşçi olarak tanınmak ve insan olarak saygı görmek istiyoruz

ILO EV İŞÇİLERİ SÖZLEŞMESİ NO. 189 BİLGİ NOTU[1]

Kabul tarihi: 16 Haziran 2010

EV İŞÇİLERİNİN TANINMASI ve ÖRGÜTLENME HAKKI

• Ev işi ve ev işçisi nasıl tanımlanmaktadır?

Ev işi, evin belirli bir üyesi veya tüm aile fertleri için evde veya aile fertleri için icra edilen her tür iştir. Bu işler arasında, çocuk, hasta ve özürlü bakımı, ev temizliği, yemek yapma, ütü yapma, çamaşır yıkama, bahçe bakımı, evin güvenliğini sağlama ve ailenin şoförlüğünü yapma gibi çok çeşitli işler yer alır (Madde 1).

Ev işçisi, istihdam ilişkisi içinde ev işlerini yapan kişidir. Buna göre ev işçisi tanımı, yarı zamanlı (part-time) ev işleri yapan; bir veya birden fazla işveren için çalışan; ülke vatandaşı olan veya olmayan; evde yaşayan veya yaşamayan ev işçilerini kapsar (Madde 1).

Sözleşmede, çocuk ev işçileri, çalıştıkları evde yaşayan ev işçileri ve göçmen ev işçileri hakkında özel düzenlemeler de mevcuttur.

• Örgütlenme hakkı ve sendikal temsil nasıl tanınmaktadır?

Ev işçilerinin örgütlenme özgürlüğü ve toplu iş sözleşmesi imzalama hakkı vardır. Ev işçilerinin sendikalarda örgütlenme hakkı güvence altına alınmalı ve ev işçilerinin kendi seçtikleri sendikalara, federasyonlara ve konfederasyonlara katılabilmesi için olanak yaratılmalıdır (Madde 3). Ayrıca Sözleşme, ev işçilerine gerekli güvenceleri sağlamak için üye ülkeler tarafından gerekli düzenlemeler yapılırken, mevcut olduğu yerlerde, ev işçilerinin ve işverenlerinin örgütlerine danışılmasını öngörür (Madde 13, 14 ve 15).

EV İŞÇİLERİ İÇİN İNSANA YAKIŞIR ÇALIŞMA KOŞULLARI

• Ücret ve çalışma koşullarıyla ilgili bilgilendirme hakkı

Ev işçileri, istihdam şartları ve çalışma koşulları hakkında (iş saatleri, işin türü, iş sözleşmesinin süresi ve sona ermesine ilişkin hükümler, ücret, yıllık izin ve dinlenme saatleri, mevcut olduğu durumlarda yiyecek ve barınma hakkının temini gibi) bilgilendirilme hakkına sahiptir (Madde 7).

• Ücret düzenlemeleri ve çalışma koşulları

Ev işçileri en az asgari ücret düzeyinde ücretlendirilmeli; eşit işe eşit ücret ilkesi uygulanmalı; ayda en az bir kez olmak üzere düzenli aralıklarla ve peşin olarak (işçinin rızası durumunda havale ve diğer yollarla), aracılara değil, ev işçilerinin kendisine ödeme yapılmalıdır (Madde 11, 12 ve 15).

Ev işçileri, yasalarda düzenlenen veya toplu iş sözleşmelerinde yer alan çalışma saatleri, fazla mesai, günlük ve haftalık dinlenme saatleri ve yıllık izin konusunda diğer işçilerle aynı haklardan yararlanır. Haftalık dinlenme süresi aralıksız en az 24 saat olmalıdır. Özellikle çalıştığı evde yaşayan ev işçilerinin, çalışma saatleri dışında olup da ailenin isteklerine cevap vermek zorunda kaldıkları ve var olan zamanı kendi istekleri doğrultusunda harcayamadıkları saatlerin çalışma saati kapsamında sayılıp sayılmayacağı ulusal yasalara ve toplu iş sözleşmelerine göre değerlendirilir (Madde 10).

• Sosyal güvenlik hakkı

Ev işçileri, diğer işçilerden daha az olmamak kaydıyla, analık hakkının da dâhil olduğu tüm sosyal güvenlik haklarından yararlanmalıdır. Ev işçiliğinin özgül koşulları dikkate alınarak ev işçilerinin sosyal güvenlik haklarından yararlanabilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır (Madde 14).

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

Sözleşme, ev işçiliğinin özgül koşulları dikkate alınarak gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin üye devletler tarafından alınması gerektiğini belirtmektedir (Madde 13).

İSTİSMAR, TACİZ ve ŞİDDETİN ÖNLENMESİ

Sözleşme, ev işçilerinin her türden istismar, taciz ve şiddete karşı etkin bir biçimde korunması için üye devletlere gerekli önlemleri alma yükümlülüğü getirmektedir (Madde 5). Ayrıca ev işçileri, kimlik ve seyahat belgelerini kendi ellerinde bulundurma hakkına sahiptir (Madde 9).

ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARININ EV İŞÇİLERİ LEHİNE DÜZENLENMESİ

Özel istihdam büroları tarafından kötüye kullanılabilecek uygulamalara karşı ev işçilerini korumak için üye devletler, özel istihdam bürolarının işe alma ve yerleştirme koşullarının belirlenmesi, gerektiğinde dolandırıcılık yapmış büroları yasaklayan cezai yaptırımların getirilmesi ve bürolar tarafından alınan komisyon ücretlerinin ev işçilerinin ücretlerinden kesilmemesi gibi düzenlemeler yapmakla yükümlüdürler (Madde 15).

TÜRKİYE’DEKİ EV İŞÇİLERİ İÇİN ILO SÖZLEŞMESİNİN ÖNEMİ NEDİR?

Türkiye’deki ev işçileri 2009 yılından beri ILO Sözleşmesinin tanımındaki şekliyle ‘ev işçisi’ olarak tanınma, sendikal örgütlenme, ücret ve çalışma koşulları konusunda diğer işçilerle aynı haklardan yararlanma gibi talepleri savunuyorlar. Ev işçileri ayrıca yaptıkları işin özgül koşullarının dikkate alınarak devlet nezdinde bazı önlemler alınması gerektiğini (şiddete ve tacize karşı düzenlemeler, göçmen işçilikle, özel istihdam bürolarıyla ilgili düzenlemeler gibi) ileri sürüyorlar. ILO’nun 189 No’lu sözleşmesi, ev işçiliğinin farklı boyutlarını ele alması, göçmen, çocuk ve çalıştığı evde yaşayan ev işçilerine ayrı ayrı koruyucu hükümler getirmesi nedeniyle Türkiye’deki ev işçilerinin çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve ev işinin insana yakışır bir iş haline getirilmesi için önemli bir uluslararası mekanizma görevini üstlenmektedir.

---

[1] Bu bilgi notu, 189 sayılı Ev İşçileri Sözleşmesi metni ve ILO tarafından hazırlanan (ama henüz basılmamış olan) el kılavuzu dikkate alınarak Özge Berber Ağtaş tarafından hazırlanmıştır. Analitik yalınlık açısından Türkiye bağlamı için en önemli görülen noktalar ele alınmış, ayrıntılı düzenlemeler bilgi notu kapsamının dışında bırakılmış ve pek çok hüküm sadece özetlenmiştir. 189 Nolu Sözleşme, yol gösterici nitelikte olan ILO’nun 201 No’lu Tavisye Kararı, kadın çalışanlar ve göçmen işçileri içeren diğer ILO sözleşmeleri ile birlikte değerlendirilmelidir. Daha ayrıntılı bir bilgi notu, edinmek isteyenler için mevcuttur (ozgeberber@gmail.com).